KAPUSTAKAN 1

SERAT – SERAT BASA JAWI

Menawi dipuntingali serat – serat basa jawi pinika wujutipun :

v Serat – serat Jawi Kina

v Serat – serat Jawi Tengahan

v Serar – serat Jawi jaman Islam

v Serat – serat Jawi jaman Surakarta

v Serat – serat Jawi jaman Bale Pustaka

v Serat – serat Jawi jaman Kamardikan

v SERAT – SERAT JAWI KINA

Wujutipun serat jawi kina manut golonganipun wonten kalih :

A. Serat – serat jawi kina golongan sepuh

B. Serat – serat jawi kina golongan enem

v SERAT – SERAT JAWI TENGAHAN

Wujutipun serat jawi tengahan menika wonten :

A. Serat Gancaran mawi basa jawi tengahan

B. Kidung basa jawi tenganhan

A. SERAT – SERAT JAWI KINA GOLONGAN SEPUH

Serat – serat ingkang kalebet serat jawi kina golongan sepuh ing antawisipun kadosta

1. SERAT CANDA KARANA

Serat menika ingkang nganggit dereng kasumurupan, lan kaserat ing Rontal.

Isinipun serat menika piwulang bab tembang, lan isinipun kados dene Bahusaastra

( Woordenboek ) ingkang kadamel cara Hindu.

2. SERAT RAMAYANA ( KEKAWIN )

Serat Ramayana kekawin menika kadamel rikala jaman jumenengipun Prabu Dyah Balitung Ratu wonten ing Mataram tahun ± 820–832 Çaka. Ingkang nganggit serat Ramayana Kekawin menika dereng kasumurupan, serat menika kadamel saking babon serat saking India, naminipun serat Rawanawadh (PejahipunDasamuka),

anggitanipu Bhattikawya

Serat Ramayana jawi kina menika kaperang dados 6 perangan utawi Sad kandha, wujutipun inggih menika :

a. Balakandha

b. Ayodyakandha

c. Aranyakakandha ( Wanakandha )

d. Kiskendhakandha

e. Sundarakandha

f. Yudhakandha

Rikala Jaman Surakarta awal Serat Ramayana Jawi Kina menika dipunjarwakaken dhateng basa jawi enggal dening R. Ng. Yasadipura I, naminipun Serat Rama, lan wujutipun Sekar Macapat.

Ing Negari India ugi wonten Serat kekawin Ramayana damelanipun Walmiki, dene isinipun kaperang dados 7 perangan utawi sapta kandha

Peranganipun inggih menika :

1. Balakandha
2. Ayodyakandha
3. Aranyakakandha
4. Kiskendhakandha
5. Sundarakandha
6. Yuddhakandha

Ringkesanipun cariyos Ramayana ingkang dumados saking 6 kandha :

a. BALAKANDHA

Isinipun nyariyosaken Putranipun Dasarata ( Rama Wijaya, Laksman, Barata ) nalika taksih alit Puruhita ( meguru ) dhateng panggenanipun Begawan Wasista dipunwulang olah kridaning kaprajuritan saha sakathahing tindak utama.

b. AYODYAKANDHA

Isinipun nyariyosaken : Sareng sampun sami mumpuni katimbalan wangsul dhateng ayodya. Rama Wijaya lan Laksmana dipunsuwun dening Begawan Yogiswara lan Begawan Mitra supados nyirnakaken reresah bala tentaranipun Prabu Dasamuka. Salajengipun Rama wijaya dherek sayembara panah wonten ing Negari Manthilireja lan saget mimpang ( menang ) sayembaranipun saha kadhaupaken kaliyan Dewi Sinta. Konduripun dhateng Negari Ayodya ing margi dipunadhang dening kaliyan Ramabargawa ( Ramaparasu ). Ramabargawa saget kasirnakaken Rama Wijaya, Rama dipunjumenengaken dados Ratu ing Ayodya ananging Dewi Keyayi Ibu Tirinipun Rama beka mboten sarujuk menawi Rama Wijaya dipun dadosaken Ratu.

Rama Wijaya kadhawuhan kesah dhateng wana.

c. ARANYAKAKANDHA ( WANAKANDHA )

Serat menika isinipun nyariosaken rikala Prabu Rama Wijaya, Dewi Sinta lan Laksmana wonten ing wana Dandaka. Rama ngoyak kidang kencana malihanipun Kala Marica. Laksmana nututi Rama, Dewi Sinta kadusta dening Rahwana, ing margi kepanggih kaliyan peksi Jatayu ananging Jatayu kawon kaliyan Rahwana. Rama lan Laskmana madosi Dewi Sinta kepanggih kaliyan Jatayu ingkang ngalumpruk ing siti badhe dipunpejahi dening Rama dipunemutaken kaliyan Laskmana. Jatayu nyariosakenanggenipun nulungi Dewi Sinta, sarampungipun cariyos Jatayu lajeng pejah.

Rama lan Laksmana nglajengaken lampah ing margi kepanggih kaliyan Dirgabahu, Rama kadhawuhan dhateng Redi Reksamuka nglelipur manahipun Sugriwa.

d. KISKENDHAKANDHA

Nyariyosaken Prabu Rama Wijaya lan Laksmana nyirnakaken Subali lan Dewi Tara kapendet wangsul dening Sugriwa. Sugriwa ngratoni para wanara,dene Anoman dipunutus Rama ngupadi papan panggenanipun Dewi Sinta ing Alengka Diraja.

Anoman lan wadyabala lerem wonten ing Redi Windu, kepanggih kaliyan Sayempraba. Kenging kemayanipun Sayempraba para wanara sami wuta. Pikantuk pitulunganipun saking peksi Sempati ( sederekipun sepuh Jatayu ), sedaya wanara dipun tedahaken margi. Anoman njujug ing taman Argasoka.

e. SUNDARAKANDHA

Sasampunipun wangsul saking Alengka, Anoman matur bilih Dewi Sinta wonten ing Argasoka pramila Rama dhawuhi supados cecawis perang. Bidal saking Redi Maliawan lajeng lerem ing Redi Mahendra ing sateping seganten. Sundarakandha ugi nyariyosaken Rama tambak, sarampungipun nambak seganten lajeng sami masanggrah wonten ing redi Sundara, ngaso sawatawis lajeng mranata gelaring prang.

f. YUDHAKANDHA

Nyariyosaken kawontenaning perang ngantos sirnanipun sirnanipun Dasamuka. Kangge mbuktekaken bilih Sinta taksih suci mila lajeng kaobong, Sinta mboten kobong malah mencorong cahyanipun. Sinta lajeng kaajak kondur dhateng Ayodya.

3. SANG HYANG KAMAHAYANIKAN ( Gancaran )

Ingkang nganggit dereng kasumurpan ( Anonim ). Kaanggit rikala jamannipun Empu Sindhok Ratu ing tanah jawi wetan 851 – 869 Çaka ( 929 – 947 Masehi ).

Isinipun nyariyosaken wosing Agami Budda Mahayana. Dipunterangaken bilih reracikaning Dewa ing agami Mahayana cocog kaliyan tatananing reca-reca Budda ing candhi Borobudhur.

4. BRAHMANDHAPURANA ( Gancaran )

Isinipun warni-warni, nyariyosaken bab Agami Siwah, kawruh dumadosipun ndonya, kawontenan alam, sejarah para Resi sang Daksa damel wilujengan, bab peperanganing bangsa ( brahmana, satriya, waysa, sudra ), bab Yuga ( peperangan

ipun jaman ), bab wedha-wedha saha gotekipun. Ingkang nganggit dereng kasumurupan (anonim), ananging dipunkinten-kinten barakaipun kaliyan Serat “Sang Hyang Kamahanikan”

5. AGASTYAPARWA ( Gancaran )

Isinipun nyariyosaken rikala sang Dredhasyu matur dhateng ramanipun inggih menika Begawan Agastya, tanglet bab warni-warni, kadosta ; punapa sebabipun tiyang menika minggah ing swarga utawi –punapa sebabipun tiyang saget kecemplung

neraka, bab warni – warnining awon lan kawusananipun.

6. UTTARAKANDHA ( Gancaran )

Serat menika petikanipun saking Serat Ramayana Walmiki ingkang pungkasan.

Serat menika kadamel jamanipun Prabu Darmawangsa Teguh, ananging dereng kacetak.

Isinipun nyariyosaken :

a. Lahiripun Dasamuka lan kawontenan saderengipun perang kaliyan Prabu Rama Wijaya.

b. Lelampahanipun Dewi Sinta sakunduripun ing Ayodya.

Prabu Rama Wijaya mituruti pikajengipun para kawula, Dewi Sinta kapegat lajeng katundhung saking Ayodya mangka awrat sanget.

Sareng Dewi Sinta kawelas asih ing pratapan lajeng kagungan putra kembar dipunparingi nama Kasa lan Lawa Nalika Dewi Sinta badhe katimbalan wangsul dhateng kedhaton siti lajeng bengkah lan Dewi Sinta lumebet ing siti lajeng seda, Rama akhiripun seda ngenes.

7. ASTADASAPARWA ( Gancaran )

Serat menika kadamel rikalajumenengipun Prabu Darmawangsa Teguh, ratu ing tanah Jawi Wetan, rikala tahun 913 – 929 Çaka ( 991 – 1007 Masehi ). Babonipun serat Astadasparwa menika saking tanah India mawi basa Sansekerta ingkang naminipun Mahabharata kekawin ingkang nganggit Empu Wyasa. Namung kemawon wonten

gesehipun. Gesehipun serat menika wonten ing parwanipun, menawi serat Astadasaparwa menika dumados saking 17 parwa menawi Mahabharata kekawin dumados saking 18 parwa.

Wondene urutaning parwa menika kados mekaten :

JAWI KINA		SANSEKERTA
1	Adiparwa	1	Adiparwa
2	Sabhaparwa	2	Sabhaparwa
3	Aranyakaparwa	3	Aranyakaparwa
4	Wirathaparwa	4	Wirathaparwa
5	Udyagaparwa	5	Udyagaparwa
6	Bhismaparwa	6	Bhismaparwa
7	Dronaparwa	7	Dronaparwa
8	Karnaparwa	8	Karnaparwa
9	Salyaparwa	9	Salyaparwa
10	Gadaparwa	10	Sauptikaparwa
11	Sauptikaparwa	11	Stripalapaparwa
12	Stripalapaparwa	12	Çantiparwa
13	Asvatamaparwa	13	Amusasanaparwa
14	Asramawasaparwa	14	Asvatamaparwa
15	Mosalaparwa	15	Asramawasaparwa
16	Prasthanikaparwa	16	Mosalaparwa
17	Swargarohanaparwa	17	Prasthanikaparwa
18		18	Swargarohanaparwa

RINGKESAN ISINIPUN PARWA – PARWA MENIKA :

1). ADIPARWA

Nyariyosaken Pandawa lan Kurawa nalika taksih alit, ingkang wusananipun sami regejekan. Cariyos ngebur seganten presan njalari medalipun toya panggesangan, wiwitipun wontenipun grahana srengenge rembulan lan dipuntedha raseksa ( dawana ) sirah thok.

2). SABHAPARWA

Nyariyosaken Pandawa tuwin Kurawa anggenipun main

dhadhu

3). ARANYAKAPARWA

Isinipun nyariyosaken sasampunipun kawon main dhadhu

Pandawa lajeng kesah dhateng wana dangunipun kalih welas ( 12 ) tahun.

Aranya tegesipun wana utawi alas.

4). WIRATHAPARWA

Pandawa kaliyan Drupadi suwita ing negari Wiratha piyambakipun nyamar dados abdi kraton dangunipun 2 tahun.

v Yudhistira dados Brahmana naminipun Dwija Kangka.

v Wrekudara dados juru masak lan tukang gelut

naminipun Balawa.

v Arjuna padamelanipun ngajari njoget lan nembang

naminipun Wrehannala.

v Nakula dados gamel utawi pekathik.

v Sadewa dados pangen, tukang angon.

v Drupadi dados tukang damel boreh lan lisah wangi

naminipun Sairindri.

5). UDYAGAPARWA

Pandawa wangsul dhateng Astina lan cecawis perang Barata. Udyaga tegesipun cecawis utawi cepak-cepak.

6). BHISMAPARWA

Isinipun nyaryosaken wiwitanipun perang Bharatayudda, Bhisma dados senopatinipun lare Kurawa. Bhisma mengsah kaliyan Çikandhi ( Srikandhi ) lan seda Jalaran kathahing panah ingkang tumancep ing sarira.

7). DRONAPARWA

Drona dados senopati Kurawa nggantos Bhisma, Drona pejah dening Drstajumna.

8). KARNAPARWA

Sareng Drona pejah Kurawa bingung sinten ingkang saget nggatos dados senopati lajeng kapilih Karna ingkang nggatos Drona dados senopati. Ing perang Barathayudda Karna mengsahipun Arjuna. Ing perang menika kretanipun Arjuna dipunkusiri dening Prabu Kresna.